De verkiezingsuitslag van 22 november 2023 was verrassend. De rechtse partij PVV van Geert Wilders won spectaculair met 37 zetels. Op de tweede plaats stond GroenLinks-PvdA van partijleider Frans Timmermans met 25 zetels.
Timmermans kwam in de zomer van 2023 naar Nederland met de ambitie om minister-president te worden. Op nummer drie eindigde de VVD onder leiding van Dilan Yesilgöz. De partij van Pieter Omtzigt, Nieuw Sociaal Contract kreeg drie maanden na oprichting 20 zetels. Niet alleen de uitslag was verrassend. Ook de strategische zet van Yesilgöz dat haar VVD in het volgende kabinet niet zal regeren, maar de rol van gedoogpartij op zich zal nemen, sloeg in als een bom. Wat dit allemaal betekent en hoe de formatie verloopt, lees je in dit artikel.
Kabinetsformatie PVV, VVD, NSC en BBB
Partijleiders nemen secondanten mee
Op 19 december 2023 gaan de vier onderhandelende partijen PVV, VVD, NSC en BBB onder leiding van informateur Ronald Plasterk weer met elkaar in gesprek over de formatie. Plasterk heeft wel in zijn eerdere rol als verkenner gezegd dat de eerste stap is dat de beoogde coalitiepartijen met elkaar in gesprek gaan over een gemeenschappelijke basislijn over de grondwet, grondrechten en de democratische rechtsstaat. Daarna kan er inhoudelijk worden gekeken naar onderwerpen als klimaat en migratie.
Bij de eerste inhoudelijke gesprekken zitten niet alleen de partijleiders aan tafel, maar ook hun secondanten. Geert Wilders van de PVV neemt Fleur Agema mee naar de onderhandeltafel. Dilan Yesilgöz van de VVD neemt Sophie Hermans mee. Pieter Omtzigt van Nieuw Sociaal Contract wordt vergezeld door Eddy van Hijum, de financieel woordvoerder van de partij. En Caroline van der Plas van de BBB neemt Mona Keijzer mee.
Afbeelding: BNR
Hoe staan de politieke partijen er voor?
BNR Radio bespreekt hoe de partijen er voor staan. De PVV wordt volgens de peilingen alleen maar groter. Want volgens de peilingen van 19 december 2023 krijgt de partij van Geert Wilders 47 zetels in de Tweede Kamer als er op dat moment verkiezingen gehouden zouden worden. Dilan Yesilgöz van de VVD heeft het moeilijk. In de peilingen daalt haar partij van 24 naar 18 zetels. Maar ook in de achterban van de VVD is het onrustig. Voor Pieter Omtzigt is deze formatie een gevaarlijke periode, want hij heeft zijn geloofwaardigheid hoog te houden. De BBB is ervan overtuigd dat Mona Keijzer wel eens premier zou kunnen worden. Want Pieter Omtzigt wil geen premier worden, Dilan Yesilgöz wil Kamerlid worden en Geert Wilders is gezien zijn tweets niet premierwaardig volgens de deskundigen in het radioprogramma.
👁🗨 Bekijk het fragment van BNR.
Verkenningsfase met verkenner Ronald Plasterk
Inhoudsopgave verkenningsfase
PVV wint Tweede Kamerverkiezingen met 37 zetels (22 november 2023)
VVD zal niet reageren, steunt centrumrechts kabinet als gedoogpartij (24 november 2023)
Wat is de regering?
Wat is het kabinet?
Wat is minister-president?
Wat is de Tweede Kamer?
Terug naar de VVD (24 november 2023)
Verkenner Gom van Strien stapt op (27 november 2023)
Nieuwe verkenner: Oud minister PvdA Ronald Plasterk (28 november 2023)
Reactie partijen op verkenner
PVV na gesprek met verkenner
NSC, CDA en GroenLinks-PvdA na gesprek met Plasterk
Verkenner heeft meer tijd nodig (1 december 2023)
Hoe werkt een formatie?
Duo-gesprekken met Wilders en Van der Plas en Wilders en Yesilgöz (5 december 2023)
Caroline van der Plas: "Waarom moet het zo moeilijk?"
Wat zeggen Geert Wilders en Pieter Omtzigt na hun duo-gesprek? (6 december 2023)
Verkenner heeft genoeg voor een advies (8 december 2023)
Advies van verkenner Plasterk aan voorzitter Tweede Kamer (11 december 2023)
PVV wint de Tweede Kamerverkiezingen 2023 met 37 zetels
23 november 2023
De PVV wint de verkiezingen met 37 zetels. Dat zijn 20 zetels meer dan dat de partij van Geert Wilders in 2021 won. Na de verkiezingen moet er een kabinet gevormd wordt. De eerste stap is het aanstellen van een verkenner. De leider van de grootste partij, in dit geval Geert Wilders, gaat op zoek naar een verkenner.
VVD zal niet regeren, maar steunt wel een rechts kabinet als gedoogpartij
Op vrijdag 24 november 2023 deelt Dilan Yesilgöz het bericht met de media dat de VVD niet in de regering wil. Wel zal de VVD een centrumrechts kabinet steunen als gedoogpartij. Wat de reacties aan de talkshowtafels zijn, lees je in dit bericht.
Wat is de regering?
De regering bestaat uit de koning en de ministers. De ministers worden op een later moment geleverd door de coalitiepartijen. In het vorige kabinet, kabinet-Rutte IV, waren de partijen VVD, D66, CDA en ChristenUnie de coalitiepartijen. Deze vier partijen bepaalden met elkaar welke mensen minister werden en op welke post. Bijvoorbeeld:
- Dilan Yesilgöz (VVD) werd minister van Justitie en Veiligheid
- Sigrid Kaag (D66) werd minister van Financiën
Wat is het kabinet?
Al de ministers en staatssecretarissen vormen samen het kabinet. De ministers en staatssecretarissen kunnen wetten en regels voordragen aan de Tweede Kamer. De Tweede Kamer stemt dan over deze wetten en regels.
Wie wordt minister-president?
Normaal gesproken wordt de leider van de grootste partij minister-president. Dat zou dus Geert Wilders zijn. Maar dat hoeft niet persé. Want Caroline van der Plas van de BBB gaf ik augustus 2023 aan, dat zij geen minister-president wil worden als de BBB de grootste partij wordt. Als BBB een minister-president zou mogen leveren, dat zou dat de nummer twee, Mona Keijzer, zijn. En die kans dat BBB de grootste partij zou worden, was in augustus 2023 nog aanwezig. Totdat Pieter Omtzigt Nieuw Sociaal Contract oprichtte. En ook Pieter Omtzigt twijfelde of hij wel minister-president wilde worden.
Wat is de Tweede Kamer?
In de Tweede Kamer zitten 150 volksvertegenwoordigers. Op 22 november 2023 hebben wij gestemd. De PVV is de grootste partij met 37 zetels. Een aantal mensen op de kieslijst van de PVV zullen minister of staatssecretaris worden. En daarnaast worden er 37 mensen Kamerlid.
Stel je voor dat Nieuw Sociaal Contract met de PVV zal regeren: NSC heeft 20 zetels gewonnen tijdens de verkiezingen. Een aantal mensen worden minister en staatssecretaris. Twintig mensen worden Kamerlid.
Terug naar de rol van de VVD
De VVD zegt: "wij gaan niet regeren, maar wij gedogen het kabinet wel."
Dat wil zeggen dat de VVD geen ministers en secretarissen levert. Dilan Yesilgöz zal dus geen minister van Justitie en Veiligheid meer kunnen zijn, als haar partij niet regeert.
De VVD zal het kabinet wel gedogen. Simpel gezegd, houdt dat in, dat ze het kabinet van PVV steunt. En als het kabinet een beslissing voorlegt aan de Tweede Kamer, zal de VVD de beslissing steunen. Oftewel, de partij zal met hun 24 Kamerleden 'voor' stemmen.
Verkenner Gom van Strien stapt nog voor de gesprekken op
maandag 27 november 2023
Geert Wilders droeg Gom van Strien aan als verkenner. Van Strien is namens PVV lid van de Eerste Kamer. Alle fractievoorzitters, behalve Stephan van Baarle van DENK, was het met eens met Van Strien als verkenner.
De Gom van Strien ging op bezoek bij de voorzitter van de Tweede Kamer, Eva Bergkamp, en zo was hij op vrijdag 24 november 2023 officieel aangesteld als verkenner.
Maar in het weekend publiceerde NRC een artikel, waarin geschreven wordt dat Van Strien in het verleden fraude heeft gepleegd. Gom van Strien ontkent de aantijgingen. Geert Wilders gelooft in zijn onschuld want hij is niet vervolgd en niet veroordeeld. Toch besluiten Van Strien en Wilders dat het beter is als Van Strien opstapt. "Want anders ben ik heel de week bezig met het terug koppen van de ballen van de pers", zegt Wilders.
Oud-minister van de Partij voor de Arbeid voorgedragen als verkenner
dinsdag 28 november 2023
Nadat Gom van Strien zich terugtrok als verkenner moest Geert Wilders op zoek naar een andere verkenner. Wilders belde Ronald Plasterk, oud-minister en columnist van De Telegraaf want Plasterk heeft voldoende afstand van de politiek, heeft ervaring in de politiek en hij kent de klappen van de zweep.
De aanstelling van Ronald Plasterk tot verkenner voor een nieuw kabinet heeft een breed draagvlak in de Tweede Kamer. Alleen Esther Ouwehand van de Partij voor de Dieren en Stephan van Baarle van DENK stemden tegen. Stephan van Baarle stemde ook tegen, toen Geert Wilders Gom van Strien aandroeg.
PVV-leider Geert Wilders, die als leider van de grootste partij de verkenner voordroeg, noemt Plasterk 'een creatieve geest' met een aantal jaren afstand tot de politiek. "Ik vond het een leuk idee."
Reactie partijen op verkenner
Esther Ouwehand van Partij voor de Dieren over Plasterk als verkenner: "Daar voelen wij weinig draagvlak voor in onze fractie. Ik zou iemand anders gekozen hebben."
Rob Jetten van D66: "Het is goed dat er een verkenner komt, die afstand heeft van de dagelijkse politiek. Maar Plasterk is iemand met een uitgesproken mening, dus ik wil van de heer Wilders horen dat Plasterk zijn rol onafhankelijk als verkenner in zal vullen."
Caroline van der Plas van BBB: "Ik denk dat het een hele goeie is. Als columnist (van De Telegraaf, red) heeft hij zijn voorkeur uitgesproken voor een centrumrechts kabinet. Maar hij gaat nu als onafhankelijk verkenner aan de slag, dus ik denk dat hij die mening wel voor zich houdt."
Pieter Omtzigt van NSC reageert op de vraag 'Gaat columnist en verkenner zijn wel samen?': "Ik heb een columnist in mijn fractie zitten en dat gaat prima samen, kan ik u verzekeren. Het is toch helemaal geen probleem."
PVV na gesprek met verkenner Plasterk
Geert Wilders: "Het was een aangenaam gesprek met de verkenner. Ik heb hem de suggestie gedaan om te onderzoeken of het zinvol is dat PVV, VVD, BBB en NSC met elkaar om tafel gaan zitten om te praten. Dan hebben we het nog niet over wie welke rol op zich neemt. De PVV zal zich stevig maar redelijk opstellen."
Ook zegt Geert Wilders dat hij er voor alle Nederlanders is. "Daar hoeft niemand aan te twijfelen, we gaan niet niemand het land uitzetten. We zijn er voor iedereen: christenen, moslims, ongelovigen. Niemand hoeft daar aan te te twijfelen."
NSC wil niet onderhandelen over coalitie met PVV
Pieter Omtzigt van Nieuw Sociaal Contract wil nog niet onderhandelen over een meerderheid- of minderheidskabinet met PVV. Omtzigt wil een informateur die langs de lijnen van de inhoud verkent hoe de partijen de grote problemen in Nederland op kan lossen.
VVD zal vanuit de Kamer een meerderheidskabinet steunen
Dilan Yesilgöz heeft tegen de verkenner gezegd dat de VVD vanuit de Kamer een centrumrechts kabinet van PVV, NSC en BBB zal steunen.
GroenLinks-PvdA zal niet samenwerken met PVV
De partij van Frans Timmermans is van oordeel dat PVV groepen Nederlanders uitsluit en dat is tegen de Grondwet. Ook zegt Timmermans: "Als je iets in de ijskast zet, doe je dat om het goed te bewaren. Wilders zal het er later fris weer uithalen."
CDA neemt plaats in oppositie
CDA-leider Henri Bontenbal heeft in het gesprek met verkenner Ronald Plasterk aangegeven dat zijn partij niet zal samenwerken met de PVV. Want de partij van Geert Wilders respecteert de rechtsstaat niet. Gezien de uitslag van de verkiezingen zal het CDA een rol spelen in de oppositie.
BBB roept VVD en NSC op om een gesprek aan te gaan
Caroline van der Plas heeft bij de verkenner een pleidooi gehouden om VVD en NSC op te roepen om het gesprek aan te gaan. "We zijn volwassen mensen en de burgers wachten op iets constructiefs."
Verkenner Plasterk heeft meer tijd nodig
"Verkenner Ronald Plasterk heeft meer tijd nodig om advies te kunnen uitbrengen aan de Tweede Kamer over de kabinetsformatie", meldt de NOS op vrijdag 1 december 2023. Hij hoopte dat dinsdag 5 december te kunnen doen, nu wordt dat de week van 11 december.
"Er is een tweede ronde gesprekken nodig", zei Ronald Plasterk. "Maar het is niet nodig weer met alle partijleiders te spreken."
Caroline van der Plas (BBB): "Waarom moet het zo moeilijk?"
Caroline van der Plas (BBB) begrijpt niet waarom het allemaal 'zo moeilijk' moet. Na het eerste gesprek met de verkenner heeft ze haar collega's al opgeroepen om met elkaar aan tafel te gaan en het gesprek te voeren. De journalist wijst de BBB-voorvrouw erop dat er mensen zijn die Van der Plas helemaal top vinden, omdat zij weet wat er leeft. Maar, volgens de journalist, zijn er ook mensen die Van der Plas wanhopig vinden. "Ach, ik ben helemaal niet wanhopig, natuurlijk ben ik niet wanhopig. Kijk, ik ben gekozen om goede dingen voor dit land te doen. En dat wil ik wanhopig, ja", reageert Van der Plas.
"Maar het gaat niet om mij", gaat Caroline van der Plas verder, "het gaat niet om mij als poppetje. Ik ga sowieso niet in een kabinet, want ik word geen minister en ik word geen minister-president.
Ik blijf gewoon in de Kamer. Maar ik vind wel dat je er alles aan moet doen om ervoor te zorgen dat mensen aan tafel komen. Weet je, het vertrouwen in de politiek is zo dramatisch laag."
Laten we Wilders een kans geven
"Laten we Wilders in ieder geval de kans geven om aan te geven of hij de ongrondwettelijke punten wil laten vallen", is het idee van Van der Plas. "Wat is er nou mis om gewoon met elkaar, in persoon, over die onderwerpen te praten. Ik snap niet waarom er zo moeilijk wordt gedaan." Caroline denkt dat Geert Wilders ook graag wil praten. En ze snapt niet wat het probleem is. "Wat is het probleem om met vier mensen aan tafel te gaan zitten? Nederland zit te wachten op oplossingen.
Joost Eerdmans noemde het al een kleuterklas
"Joost Eerdmans noemde het al een kleuterklas en daar kan ik wel een beetje mee meegaan. Want het lijkt inderdaad een kleuterklas", aldus Caroline van der Plas.
Duo-gesprekken met Wilders, Van der Plas en Yesilgöz
Op maandag 5 december 2023 voerde Plasterk twee duo-gesprekken. Een met Wilders en Van der Plas en een met Wilders en Yesilgöz.
Geert Wilders en Pieter Omtzigt na tweede gesprek met verkenner Plasterk
Geert Wilders van PVV: "Wij hebben goed met elkaar gesproken en we hebben van ons hart geen moordkuil gemaakt. Ik heb het gevoel dat de lucht is geklaard. Dat wil niet zeggen dat we er al zijn. We hebben nog een vervolggesprek nodig. Maar het is een positief gesprek geweest."
Geert Wilders heeft vertrouwen in Pieter Omtzigt en in het proces. "Ik heb Pieter Omtzigt nooit gewantrouwd, dus dat is geen nieuws. Het nieuws is dat we over pijnpunten hebben gesproken en dat lucht lijkt te zijn geklaard."
Pieter Omtzigt van NSC: "U weet dat we geen verslag doen, maar we hebben een aantal uitgesproken. De lucht is geklaard en morgen hebben we een vervolggesprek."
"Het is goed om de verhouding open te hebben en het was goed om dingen vertrouwelijk uit te kunnen spreken. De lucht is een stuk geklaard."
"U ziet mij sowieso een stuk vrolijker dan anders, maar dat heeft een andere reden. Eindelijk zit ik met een fractie van 20 in de Tweede Kamer, dus ik ben in een goede bui vandaag en dat wou ik graag zo houden."
"Als ik geen vertrouwen in de heer Wilders zou hebben, als ik geen vertrouwen in het proces zou hebben, dan zou ik morgen geen gesprek hebben."
Gesprek tussen Wilders en Omtzigt met verkenner Plasterk
Geert Wilders (PVV) en Pieter Omtzigt (PVV) waren weer tevreden over het gesprek met de verkenner. Uiteraard gaan ze niet op de inhoud van het gesprek, maar wachten ze het verslag van de Ronald Plasterk af.
Verkenner Ronald Plasterk genoeg voor een advies
Verkenner Ronald Plasterk heeft genoeg gesprekken gevoerd om een advies te kunnen geven over de volgende stap in de vorming van een nieuw kabinet, meldt NOS op 8 december 2023. Hij gaat de komende dagen een advies schrijven over "hoe een informatieronde eruit zou kunnen zien", zei hij na de gesprekken van vandaag tegen de pers.
Plasterk wil nog niets zeggen over welke variant hij voor zich ziet na zijn verkenning, die hij negen dagen geleden begon met gesprekken met alle politieke partijen in de Tweede Kamer. Maandagmiddag 11 december 2023 wil hij zijn voorstel aan de Kamervoorzitter geven.
Advies aan de Kamervoorzitter
Als Plasterk maandag inderdaad met een advies komt, gaat de Tweede Kamer hier eerst een debat over voeren. Dat staat op woensdag gepland. Als een Kamermeerderheid het eens wordt, volgt de tweede fase, de informatie.
Daarin gaat het echte onderhandelen beginnen. Verwacht wordt dat daarbij nog genoeg inhoudelijke en principiële bezwaren op tafel komen.
Nog weken, zo niet maanden te gaan dus. Ondertussen blijft het demissionaire kabinet-Rutte IV aan het werk.
Reactie plaatsen
Reacties