Accijnsverhoging terugdraaien door tegenvaller accijnsopbrengsten?

Afbeelding: Henk Vermeer, lid van de Tweede Kamer namens BBB

BBB stemde tegen verhoging van de accijns

Uit deze post op X van Caroline van der Plas, voorvrouw van de BBB, blijkt dat de partij tegen een verhoging van de accijns is. Op 9 september 2024 berichtte RTL Nieuws dat sinds 1 juni 2024 de verkoop van tabakswaren hard daalt. In juni was er daling van ruim 40 procent, in juli en augustus schommelde het rond de 30 procent. Dat is zo fors dat de totale opbrengst van accijnzen op rookwaren en de btw terugloopt – terwijl het kabinet had gerekend op een stijging van de inkomsten na de verhoging.

"Als je de cijfers van de monitor doortrekt, dan ziet het ernaar uit dat de geplande extra opbrengst van de jongste accijnsverhoging van 400 miljoen euro dreigt om te slaan in een inkomstenverlies van 100 miljoen", zegt de NSO, de brancheorganisatie van tabakswaren. Dit kan leiden tot een tegenvaller voor het nieuwe kabinet van bijna een half miljard euro.

Accijnsverhoging terugdraaien, zegt Henk Vermeer

"Dat kan niet de bedoeling zijn", zegt BBB-Kamerlid Henk Vermeer. Hij wil dat het ministerie van Financiën zo snel mogelijk duidelijk maakt of de cijfers van de accijnsmonitor kloppen. 

"En als dat zo is, dan moeten we de accijnsverhoging terugdraaien. Normaal gesproken zou dat slecht zijn voor de schatkist, maar nu dus niet. Daarom kan de minister van Financiën (Eelco Heijnen, VVD, red.) geen bezwaar hebben tegen deze lastenverlichting", aldus Vermeer. [bron: RTL Nieuws]

Kamervragen over accijnsverhoging op tabak

Henk Vermeer stelde in juni 2024 Kamervragen over het onderzoek van de grenseffecten van de accijnsverhoging op tabak. Hoe wordt er onderzoek gedaan? Is er ook een onderzoek naar accijnsverhoging op alcohol? En wat zijn de gevolgen voor de winkeliers in de grensregio? Toenmalig staatssecretaris Van Rij geeft antwoord.

De antwoorden van de staatssecretaris in het kort

Onderzoek Empty Pack Survey

Het onderzoek wordt gedaan middel een Empty Pack Survey. Ik had nog nooit van dit onderzoek gehoord. Maar dit onderzoek houdt in dat de douane lege pakjes sigaretten opraapt en onderzoekt uit welk land de pakjes komen. De link naar de resultaten van dit onderzoek vind je onder vraag 3.

Nederlandse winkeliers in de grensstreek hebben geen last van accijnsverhoging

De toenmalige staatssecretaris is van mening dat de Nederlandse winkeliers in de grensstreek geen last hebben van de accijnsverhoging. Want de conclusie uit een onderzoek van I&O research is dat er meer Duitsers naar Nederland komen, dan dat er Nederlanders naar Duitsland gaan om inkopen te doen. Een positief saldo voor Nederland dus.

Winkelbus

Heb jij wel eens van de 'winkelbus' gehoord. Met de winkelbus kun je inkopen doen in bijvoorbeeld Duitsland of Luxemburg. Henk Vermeer vraagt zich af of de winkelbus het doel heeft om de grenseffecten uit te buiten. "Nee", zegt de toenmalig staatssecretaris, "de winkelbus is gewoon een onderneming, die mensen in staat stelt om te winkelen in het buitenland."

Verschil accijns op tabak en accijns op alcohol

De toenmalig staatssecretaris legt het verschil tussen 'accijns op tabak' en 'accijns op alcohol' uit. Accijns op tabak is bedoeld om mensen te weerhouden van het roken, omdat roken ongezond is. Accijns op tabak is een middel om het doel 'een rookvrije generatie in 2040' te behalen.

De verhoging van de alcoholaccijns heeft voornamelijk een budgettair doel.

Kamervragen grenseffecten accijnsverhogingen op tabak

2024Z09804
Vragen van het lid Vermeer (BBB) aan de Staatssecretaris van Financiën over het onderzoeken van de grenseffecten van de accijnsverhogingen op tabak.
(ingezonden 5 juni 2024).

Antwoord van Staatssecretaris Van Rij (Financiën – Fiscaliteit en
Belastingdienst) (ontvangen 20 juni 2024).

Vraag 1
Kunt u bevestigen dat u tijdens de behandeling van het Belastingplan in oktober 2023 de Eerste Kamer hebt toegezegd een onderzoek te doen naar de grenseffecten van de accijnsverhogingen op zowel alcohol als tabak?
Antwoord 1
Ja dit kan ik bevestigen.

Vraag 2
Is dit onderzoek inmiddels al opgestart?
Antwoord 2
Het onderzoek met betrekking tot grenseffecten van de accijnsverhoging op tabak in 2023 is inmiddels afgerond en naar de Tweede Kamer gestuurd. Ten behoeve van het meten van grenseffecten van de accijnsverhoging op alcoholaccijns is in overleg met de brancheverenigingen data aangekocht.
Naar verwachting zullen de resultaten van de analyse van deze data op Prinsjesdag naar de Tweede Kamer worden gestuurd.

Vraag 3
Hoe wordt dit onderzoek vormgegeven?
Antwoord 3
De grenseffecten van de verhoging op tabaksaccijns is net als bij de verhoging in 2020 op twee manieren gemeten. De douane heeft een Empty Pack Survey (EPS) uitgevoerd. Hierbij wordt via het rapen van pakjes sigaretten van de straat bekeken welk deel van de pakjes sigaretten uit het buitenland komt, welk deel namaak is en welk deel illicit whites zijn. Het RIVM heeft via een enquête het rookgedrag gemeten. In de vragenlijst van het RIVM wordt ook gevraagd naar hoe vaak mensen tabaksproducten in het
buitenland kopen en waar ze deze kopen en welk aandeel ze in het buitenland kopen.

De grenseffecten van de verhoging op de alcoholaccijns wordt geanalyseerd met behulp van aangekochte data. Het betreft data op productniveau van een groot deel van de Nederlandse supermarkten en slijterijen. Hiermee kan de ontwikkeling van het aantal verkochte liters per type drank (bier, wijn, sterk)
in de grensregio vergeleken worden met de ontwikkeling in het binnenland.

De analyse zal vergelijkbaar zijn met de analyse van de grenseffecten op basis van de microdata bij de brandstofaccijnzen. (Toenmalig staatssecretaris Van Rij verwijst naar het Belastingplan 2024, red.)

Vraag 4
Wordt de productgroep «shag» meegenomen in het onderzoek, aangezien shag het zwaarst belaste product per eenheid is?
Antwoord 4
De vragen in het onderzoek van het RIVM worden gesteld aan zowel sigarettenrokers als shagrokers. In een bijlage van het rapport zijn de resultaten ook uitgesplitst naar sigarettenrokers en shagrokers. Shag wordt dus meegenomen bij het evalueren van de effecten van de accijnsverhoging.

Het EPS is een aanvullend onderzoek waarmee ook iets gezegd kan worden over het aantal namaaksigaretten en illicit whites. Dit heeft alleen betrekking op pakjes sigaretten.

Vraag 5
Worden de mogelijke grenseffecten naar aanleiding van de verhoging van tabaksaccijns op dezelfde wijze onderzocht als de effecten van de verhoging van alcoholaccijns?
Antwoord 5
Nee de onderzoeken zijn niet hetzelfde vormgegeven. Zie voor een toelichting het antwoord op vraag 6.

Vraag 6
Zo nee, waarom niet?

Antwoord 6
Per productsoort wordt bekeken wat de mogelijkheden zijn om de effecten te meten en welke informatie relevant is. De accijnsverhogingen op tabak hebben een nadrukkelijk gezondheidsdoel (dat mensen stoppen met roken en minder gaan roken). Om het rookgedrag te evalueren is een enquête het meest geschikt. Dit volgt namelijk niet uit verkoopdata van supermarkten. Daarnaast wordt aanvullend een EPS gedaan om ook iets te kunnen zeggen over namaaksigaretten en illicit whites. De verhoging van de alcoholaccijns heeft voornamelijk een budgettair doel. Daarom is het hierbij niet nodig om een uitgebreide enquête te doen rondom drinkgedrag.

Vraag 7
Zo nee, bent u bereid om de onderzoeken in samenhang vorm te geven aangezien de stapeling van accijnsmaatregelen leidt tot de meeste weglekeffecten?
Antwoord 7
Per productsoort is bepaald wat de beste methode is om effecten van het beleid waaronder grenseffecten te meten. Dit verschilt per product. Als de maatregelen stapelen dan zal dit zichtbaar zijn in de uitkomsten van de afzonderlijke onderzoeken. De verhoging van de tabaksaccijns per 1 april 2024 zal ook worden gemonitord via een EPS van de douane en een enquête van het RIVM. De resultaten daarvan worden naar verwachting voor de zomer van 2025 naar de Tweede Kamer gestuurd. Daarnaast laten de grensregio’s
periodiek uitgebreide koopstromenonderzoeken uitvoeren waarbij het totaal van het koopgedrag (waaronder grenseffecten) wordt bekeken.

Vraag 8
Deelt u de mening dat beperkte onderzoeksmethoden zoals de empty pack survey, die geen verkoopstromen analyseert, geen recht doet aan de toezegging die u gedaan hebt aan de Eerste Kamer?
Antwoord 8
Ik deel deze mening niet. Het Empty pack survey is een veel gebruikte methode om grenseffecten te meten. Dit onderzoek is met name van waarde om het aandeel illegale sigaretten te meten. Ook is het een goede manier om te bekijken uit welke landen sigaretten afkomstig zijn. Dit kan niet via een
koopstromenonderzoek. Het EPS is niet de enige manier waarop grenseffecten worden gemeten. Dit wordt ook via de enquête van het RIVM gemeten.

Vraag 9
Bent u bereid de grenseffecten van tabaksaccijns op eenzelfde manier te onderzoeken als de mogelijke grenseffecten van alcoholaccijns?
Antwoord 9
Nee ik ben niet bereid de grenseffecten van de tabaksaccijns op dezelfde manier te onderzoeken als de grenseffecten van de alcoholaccijns. Zoals in het antwoord op vraag 6 toegelicht wordt per productsoort bekeken wat de mogelijkheden zijn om de effecten te meten en welke informatie nodig is.

Vraag 10
Bent u van mening dat een stapeling van accijnsverhogingen van verschillende producten, waaronder tabak (waarvan volgens het RIVM 22% van pakjes uit het buitenland komt), een kaalslag tot gevolg heeft in de grensstreek bij lokale ondernemers en leidt tot een grote verschraling van winkelaanbod en van voorzieningen in de grensstreek?
Antwoord 10
Tot nu toe blijkt uit de koopstromenonderzoeken van I&O research dat de grensregio per saldo profiteert van grensoverschrijdend verkeer. De resultaten uit de koopstromenonderzoeken worden nauwlettend gevolgd. Het meest recente koopstromenonderzoek is het koopstromenonderzoek Oost-Nederland
2023. Hieruit volgt dat centra in Oost-Nederland in algemene zin en per saldo meer profiteren van Duitse bezoekers dan andersom. Het koopsaldo is positief.

Koopstromenonderzoek I&O research

Grensoverschrijdende koopstromen namen toe
Grensoverschrijdende koopstromen zijn in met name de gemeenten nabij de Duitse grens van invloed op het koopgedrag. Ten opzichte van 2019 is de afvloeiing van detailhandelsbestedingen uit Nederland naar Duitsland bijna verdubbeld. Deze verdubbeling komt bijna volledig door de artikelgroep boodschappen. Het is bekend dat veel levensmiddelen en huishoudelijke artikelen veel goedkoper zijn in Duitsland. Met de forse inflatie is boodschappen doen in Duitsland voor Nederlanders nóg aantrekkelijker. Daar komt bij dat Nederlanders nabij de Duitse grens de boodschappen ook vaak combineren met goedkoop tanken. Andersom is ook sprake van forse koopstromen, namelijk Duitsers die in Nederland kopen. Aangezien in dit onderzoek geen enquêteonderzoek is gedaan onder Duitsers, maken we de vergelijking in bestedingen niet. Wel blijkt uit bezoekersinformatie via GPS-data, dat met name de grensgemeenten een relatief hoog aandeel Duitse dagbezoekers hebben in het totaal aantal bezoekers. Dit is niet alleen in de grote binnensteden zichtbaar, zoals Enschede, maar ook in de kleinere aankooplocaties net aan de grens die vaak ook specifieke winkels hebben gericht op Duitse bezoekers. Denk aan de formule Medicamente die Grenze.

Lees het hele rapport Koopstromenonderzoek 2023 I&O, red.

Vraag 11
Zo nee, bij welk percentage zou dat wel het geval zijn?

Antwoord 11
Het is niet bekend bij welk percentage dit wel het geval is.

Vraag 12
Bent u het ermee eens dat initiatieven als de winkelbus, wat een businessmodel is gericht op het uitbuiten van grenseffecten, symbool staat voor de hierboven genoemde verschraling?
Antwoord 12
Ik deel deze mening niet. Een winkelbus hoort binnen de mogelijkheden die een open economie en de Europese Unie biedt.

Vraag 13
Bent u van mening dat accijns gebruiken als stoplap voor de begroting een beleid is wat tot gevolg heeft dat weglekeffecten op grotere schaal optreden?
Antwoord 13
Prijsverhogingen zijn een belangrijke maatregel om ongezond gedrag (roken, alcoholgebruik) terug te dringen. Accijns verhogen is daarmee een belangrijk instrument van de overheid om mee te kunnen sturen. De WHO geeft aan dat een accijnsverhoging op tabak de meest effectieve manier is om tabaksgebruik terug te dringen. Tabaksgebruik vormt de grootste te voorkomen doodsoorzaak en het streven van het kabinet is gericht op het behalen van een rookvrije generatie in 2040.
Daarnaast is de grenseffectentoets een verplichte kwaliteitseis in het beleidskompas. Grenseffecten maken onderdeel van de beleidsafwegingen die een kabinet maakt en worden meegenomen in de berekening van de budgettaire gevolgen. De effecten worden nauwkeurig gemonitord, zodat de
ramingen hierop aangepast kunnen worden en mee kunnen wegen bij de
daarmee samenhangende besluitvorming.
Vraag 14
Deelt u de mening dat een langetermijnplanning met betrekking tot accijnsverhogingen meer helderheid biedt aan ondernemers en faillissementen van ondernemers in de grensstreek kan tegengaan?
Antwoord 14
Een langetermijnplanning met betrekking tot accijnsverhogingen kan helderheid bieden aan ondernemers, maar is beleidsmatig en budgettair beperkend. Het streven naar een rookvrije generatie en de maatregelen die daar bij komen kijken zijn reeds in 2018 aangekondigd in o.a. het Nationaal
preventie Akkoord.

Wat is jouw mening?

• Denk jij dat de verhoging van de accijns op tabak bijdraagt aan een rookvrije generatie?
• Denk jij dat we in 2040 een rookvrije generatie hebben?

Geef jouw mening in de reacties.