In de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen van 22 november 2023 horen we regelmatig opmerkingen van politici als ‘er ligt teveel macht in het Torentje’, ‘de macht moet terug naar de Kamer’, ‘een minderheidskabinet is goed voor het dualisme’, ‘meerderheidsregering past niet in onze democratie’ en ‘zo heeft Thorbecke het bedoeld’. Met deze uitspraken proberen de politieke partijen onze ziel te winnen. Maar waar hebben de politici uit Den Haag het dan over? In dit artikel leg ik het je met simpele voorbeelden uit.
Het Torentje. Afbeelding wikimedia.org
Wie is Thorbecke
Thierry Baudet refereert in zijn voorstel naar Thorbecke. Maar wie is Thorbecke? Johan Rudolph Thorbecke was een Nederlandse politicus, die leefde van 1798 tot 1872. Thorbecke kreeg in 1848 de taak om een ontwerp voor een grondwetsherziening aan de koning voor te dragen.
In de grondwet van 1848 had de koning niet meer de macht, maar waren de ministers verantwoordelijk voor alle besluiten. Daarnaast kregen de Eerste en Tweede Kamer meer manieren om de regering te controleren en de wetten aan te passen. Ook stond in de grondwet dat de Tweede Kamer rechtstreeks door rijke Nederlandse mannen gekozen werd. [bron]
Verkiezingen Tweede Kamer
Gelukkig zijn het nu niet meer alleen rijke mannen die naar de stembus mogen. Sinds 28 september 1919 kent Nederland een algemeen kiesrecht, wat inhoudt dat ook vrouwen mogen stemmen.
Op 22 november 2023 kiezen de mensen met een Nederlandse nationaliteit van 18 jaar en ouder de 150 leden van de Tweede Kamer.
Meerderheidskabinet
Na de verkiezingen blijkt wie de grootste partij van Nederland is. Dat is uiteraard de partij die de meeste stemmen heeft gekregen van de kiesgerechtigden. De grootste partij vormt een kabinet met een aantal andere partijen.
Normaal wordt er gekozen voor een meerderheidskabinet. Als voorbeeld neem ik het kabinet-Rutte IV.
De Kamer telt 150 zetels, dus om een meerderheidskabinet te vormen moeten de coalitiepartijen samen 76 zetels of meer hebben.
De VVD was met 34 zetels de grootste partij van Nederland. In principe levert de grootste partij de minister-president.
D66 was met 24 zetels de nummer twee. De partijen hadden samen 58 zetels, dus dat is niet genoeg voor een meerderheid.
Nummer 3, met 16 zetels, is de PVV. Maar deze partij wordt door andere partijen meestal uitgesloten, omdat men vindt dat het verkiezingsprogramma niet strookt met de rechtsstaat of dat er geen concrete oplossingen in het verkiezingsprogramma staan. Áls de PVV niet uitgesloten zou zijn, zouden we nu een som van 58 + 16 zetels = 74 zetels. Nog twee zetels tekort voor een meerderheid.
Maar PVV mag niet meeregeren, dus de VVD en D66 moeten op zoek naar partijen met een verkiezingsprogramma dat bij hun past én voldoende zetels heeft. Het CDA had 14 zetels, dat betekende 58 + 14 = 72. En de ChristenUnie kon met hun 5 zetels voor een meerderheidskabinet van 77 zetels zorgen. Even voor de volledigheid: de partijen hebben er 299 dagen over gedaan om tot deze slotsom te komen. Het was de langste formatie ooit.
Maar goed, deze vier partijen leveren de ministers en staatssecretarissen. De ministers vormen samen met de koning de regering.
Dualisme
Dualisme is ook een term die de politici op tafel gooien, alsof iedereen weet wat dat is. Dualisme wil zeggen dat er een scheiding is tussen het kabinet en het parlement.
Thorbecke heeft bepaald dat de macht niet bij de koning ligt, maar bij de ministers. De ministers en de staatssecretarissen vormen het kabinet. Het kabinet neemt de besluiten.
Maar voordat het kabinet een besluit in werking mag laten treden, moet eerst het parlement het besluit goedkeuren. Eerst wordt de mening van de Tweede Kamer gevraagd, daarna gaat het besluit naar de Eerste Kamer. Ik beperk me nu even tot de Tweede Kamer, omdat het nu over de Tweede Kamerverkiezingen gaat.
De macht van de Kamer
Een voorbeeld: Een van de ministers wil dat we op de rijksweg geen 130 kilometer meer rijden, maar 100 kilometer per uur. Hij legt dit plan voor aan de andere ministers en zij vinden het een goed plan. Het kabinet neemt het besluit dat de wet gewijzigd moet worden. We rijden voortaan geen 130 kilometer per uur meer, maar 100 kilometer per uur.
Stel je toch voor dat de wet in dit stadium in werking zou treden!
Maar in de democratie van Nederland moet de minister met zijn besluit naar de Tweede Kamer om goedkeuring te vragen. In de Tweede Kamer zitten de mensen die wij gekozen hebben. Zij vertegenwoordigen onze stem, daarom worden ze ook wel volksvertegenwoordigers genoemd.
Als een meerderheid van de Tweede Kamerleden het eens is met deze wet, dan gaat het voorstel naar de Eerste Kamer. Want ook een meerderheid van de 75 leden van de Eerste Kamer moet het met dit voorstel eens zijn.
Maar het kan ook zo zijn dat een meerderheid van de Tweede Kamerleden zegt: “Wat een onzin!" "Hier gaan we niet mee akkoord.”
Dat is het goede van dualisme. Want als de minister dit in zijn uppie zou kunnen beslissen, is er toch geen sprake van een democratie.
Genoeg theorie, terug naar de uitspraken van de politici
Macht in het Torentje
Het Torentje is een gebouw bij het Binnenhof in Den Haag. In het Torentje bevindt zich de werkkamer van de minister-president.
Pieter Omtzigt zegt: “De macht ligt te veel in het Torentje, dat moet terug naar de Kamer.”
In deze video legt Pieter Omtzigt uit dat er te veel macht in het Torentje ligt. Daar bedoelt hij mee dat er beslissingen genomen worden, dat er geld uitgegeven wordt, zonder dat de Tweede Kamer zich erover buigt.
De Nederlandse Minister-President heeft veel te veel macht genomen die hem niet toebehoort.
— Pieter Omtzigt (@PieterOmtzigt) November 12, 2023
Belangrijke besluiten zijn zonder instemming van de ministerraad en de kamer genomen. Er zijn tientallen miljarden uitgegeven zonder toestemming van de Kamer.
Hier de uitleg hoe:
- en de… pic.twitter.com/MDIx79qIAx
Macht van het parlement, de macht van de Kamer
De macht moet terug naar de Kamer. Oftewel, één of meerdere ministers mogen geen beslissingen nemen zonder dat de Kamer daarover geïnformeerd wordt. Want de ‘macht van de Kamer’ houdt onder andere in dat de Kamer het plan van de minister tegen kan houden als het geen goed plan is.
Minderheidscoalitie
In onderstaande video legt Caroline van der Plas van BBB uit dat ze geen tegenstander is van een minderheidscoalitie. "Het zou ook de sfeer in het parlement ten goede komen, omdat de oppositie niet zo hoeft te vechten om een idee erdoorheen te krijgen. Wat bedoelt ze hiermee? Ik leg het je uit.
“Ik ben geen tegenstander van een minderheidscoalitie zoals Omtzigt wil”, zegt Caroline van der Plas (@lientje1967) in #Op1. @HenriBontenbal zou graag een nieuwe middenweg zien. “Een kabinet over rechts gaat alleen bepaalde problemen oplossen.” #WNL pic.twitter.com/9JjbX2ZsfG
— Op1 (@op1npo) November 6, 2023
Wat gebeurt er als er een minderheidscoalitie regeert?
We hebben gezien dat een coalitie gevormd wordt door partijen die samen meer dan 76 zetels hebben. In het voorbeeld kabinet-Rutte IV hadden de partijen VVD, D66, CDA en ChristenUnie een meerderheid van 77 zetels.
Maar wat gebeurt er als er sprake is van een minderheidscoalitie? Dit voorbeeld is gebaseerd op de peilingen van I&O Research van 7 november 2023.
De partij van Pieter Omtzigt, Nieuw Sociaal Contract, is met 29 zetels in één klap de grootste politieke partij van Nederland geworden.
Stel je voor dat Pieter Omtzigt een coalitie wil vormen met GroenLinks-PvdA. Dan hebben de partijen samen 29 + 24 zetels = 53 zetels. De heren willen over links regeren en wensen geen rechtse partijen in de coalitie. Daarom mogen VVD met 26 zetels en PVV met 18 zetels niet meedoen. Vergeet niet, dit is een voorbeeld en geenszins gebaseerd op de werkelijkheid!
Met een coalitie van 53 zetels in de Tweede Kamer is er dus sprake van een minderheidskabinet. Meestal levert de grootste partij de minister-president, maar het is niet zeker of Pieter Omtzigt minister-president wordt. Als Omtzigt geen premier wil worden, is nog een raadsel wie dan wel premier wordt. Want Frans Timmermans, de lijsttrekker van GroenLinks-PvdA, heeft gezegd dat hij geen minister-president wordt als Nieuw Sociaal Contract de grootste wordt. Maar dit terzijde.
De invloed van een minderheidskabinet
Voorbeeld meerderheidskabinet-Rutte IV
Eerst even terug naar meerderheidskabinet-Rutte IV met 77 zetels in de Tweede Kamer. Een voorbeeld:
In het regeerakkoord hebben de vier partijen, VVD, D66, CDA en ChristenUnie, afgesproken dat ze heel veel plannen gaan maken om de klimaatdoelen te halen. Rob Jetten van D66 heeft het plan bedacht dat iedereen, die minder dan 25 kilometer van zijn werk woont, op de fiets naar het werk moet. Alle ministers zijn het met het plan eens.
De kans is groot dat deze wet in de Tweede Kamer met een meerderheid van de stemmen wordt aangenomen. Want de vier partijen hebben samen al 77 zetels.
Voorbeeld minderheidskabinet
De coalitie, Nieuw Sociaal Contract en GroenLinks-PvdA hebben samen 53 zetels. Het kabinet vindt het een goed plan. Dan moet de minister nog 76 - 53 = 23 Kamerleden overtuigen dat het een goed idee is dat iedereen binnen de 25 kilometer op de fiets naar het werk gaat.
De VVD met 26 zetels vindt het een belachelijk idee en ook de PVV met 18 zetels loopt niet over van enthousiasme. Deze 44 Kamerleden zullen 'tegen' stemmen.
Even rekenen: 150 Kamerleden min 53 Kamerleden 'voor' en 44 Kamerleden 'tegen'. Dan blijven er nog 53 Kamerleden van de overige partijen over. En van die 53 Kamerleden, van de kleinere partijen, moeten er dus 23 'voor' stemmen om ons te verplichten op de fiets naar het werk te gaan.
Conclusie
Met een minderheidskabinet moeten de regerende partijen veel harder hun best doen om goedkeuring in de Kamer te krijgen voor hun besluiten.
Oppositiepartij doet een voorstel
In de video zegt Caroline van der Plas dat je als oppositie zo moet vechten om er iets doorheen te krijgen. Kamerleden hebben namelijk ook het recht om zelf een plan in te dienen en de betreffende minister aan het werk te zetten om het plan uit te voeren.
Een voorbeeld: Caroline van der Plas van de BBB heeft het plan bedacht dat er geen melk meer in de supermarkt verkocht mag worden. Je kunt voortaan alleen nog melk bij de boer kopen.
Kans van slagen in een meerderheidskabinet
De coalitiepartijen vinden het geen goed idee. Want het plan van Caroline van der Plas strookt niet met het regeerakkoord. De 77 Kamerleden van de coalitiepartijen zullen 'tegen' stemmen. Het plan kan de prullenbak in.
Kans van slagen in een minderheidskabinet
Als het plan nu niet strookt met het regeerakkoord zullen 53 Kamerleden 'tegen' stemmen. Dan zijn er nog 150 - 53 = 97 Kamerleden over, die een andere mening kunnen hebben dan NSC en GroenLinks-PvdA. Volgens de peilingen heeft BBB 8 zetels. Uit de groep van 97 Kamerleden moeten er nog 68 'voor' stemmen.
Forum voor Democratie: Meerderheidsregering past niet in onze democratie.
Op 18 oktober 2023 heeft Thierry Baudet zijn mening gegeven over een meerderheidsregering. Onder heb ik het voorstel van Baudet uitgeschreven, voor het geval je liever leest dan een filmpje bekijkt.
76 Zetels gaan vier jaar regeren
Hoe komen we nu tot een regering en wat is allemaal misgegaan? In mijn ogen past het hele idee van een meerderheidsregering helemaal niet in de structuur van onze democratie.
Het idee dat je na de verkiezingen komt tot 76 zetels of meer. En die 76 zetels gaan vier jaar lang regeren. Zij bepalen wat er gebeurt. Dat is überhaupt in strijd met wat je in een democratie zou moeten hebben.
Steeds verschillende meerderheden
Wat je zou moeten hebben, is 150 mensen die in wisselende samenstellingen steeds verschillende meerderheden vormen op verschillende terreinen.
Forum voor Democratie vindt dat je na de verkiezingen, als de nieuwe kamer geïnstalleerd wordt, een hele serie debatten voert op hoofdlijnen. Met moties waar wel of geen meerderheden uitkomen.
- Is er in deze nieuwe samenstelling een meerderheid voor het voortzetten van het klimaatbeleid? Ja of nee?
- Is er een meerderheid voor een immigratiestop? ja of nee?
- Is er een meerderheid voor wel of niet doorgaan met steun voor Oekraïne?
- Enzovoorts
Kiezer ziet de resultaten van verkiezingsuitslag
Het mooie is dan dat de Nederlandse kiezer dus ook in de weken na de verkiezingen meteen ziet wat de resultaten zijn van de verkiezingsuitslag. Wat wat wordt de richting waarin Nederland zich de komende jaren gaat bewegen?
Dan kun je beleid samenstellen. Daar heb je helemaal geen verkenner voor nodig, daar heb je helemaal geen informateur voor nodig. Dat zou de griffie van de Tweede Kamer gewoon zelf kunnen doen. De griffie houdt de standpunten bij waar meerderheden voor zijn in de nieuwe Tweede Kamer.
Ministeries en premier
Dat kun je dan vervolgens gaan alloceren (=toewijzen, red.) naar ministeries. Vervolgens kan vanuit de Kamer een premier worden gekozen zoals wij ook een Kamervoorzitter kiezen uit ons midden. Wij kiezen een premier in twee stemrondes: eerst een algemene stemronde en dan een tweede ronde waarin bijvoorbeeld drie kandidaten overblijven, en dan uiteindelijk twee. Dan kiest de Kamer zijn of haar premier en vervolgens leidt die premier sollicitatiegesprekken voor ministeries. Dit is dan in lijn met artikel 3 van de Grondwet. Namelijk alle Nederlanders zijn in openbare dienst benoembaar. Dan kunnen de ministers het beleid uitvoeren waar de Kamer op hoofdlijnen over heeft gestemd.
Ja natuurlijk zullen er af en toe nieuwe onderwerpen komen en dan zal de Kamer weer moeten kijken: "oké, wat zijn hier de afwegingen voor."
Natuurlijk zullen er momenten zijn dat men zich afvraagt of de minister wel doet waar die voor is aangesteld. En dan krijg je kritische vragen.
Dualisme
Dan heb je daadwerkelijk dualisme, dan heb je daadwerkelijk een democratische afspiegeling van wat er is besloten bij verkiezingen. Dan zijn die verkiezingen centrale beslismomenten en dan gaat de Kamer daarop richting geven.
Dan functioneert de democratie zoals hij bedoeld is. Dat is hoe de Grondwet in elkaar zit en dit is ook de gedachte geweest van Thorbecke.
Wat wij nu hebben, die hele praktijk van partijpolitiek en een formatie. Dan ga je uitwisselen: "Mag ik van jou die energietransitie, dan mag jij van mij belasting".
Zo staat de kiezer in de kou en de helft van de Tweede Kamer staat vier jaar lang in de kou. Je hebt altijd maar dezelfde poppetjes die vanuit die kartelpolitiek, vanuit die partijpolitiek op ministersposten terecht komen. In plaats van dat je heel Nederland uitnodigt om mee te doen.
En de transparantie is volkomen weg, want hoe je het ook went of keert... Of de koning het nou doet of iemand anders... er gebeurt dan achter de schermen in de achterkamers, wat eigenlijk hier zou moeten gebeuren. Waar we een Tweede Kamer voor hebben.
Dus vandaar mijn voorstel: gooi het over een hele andere boeg. Dan doen we de democratie pas echt recht, aldus Thierry Baudet.
Reactie plaatsen
Reacties